PCK | Historia

Cała Polska

Cała Polska
kujawsko-pomorskie
mazowieckie
zachodniopomorskie
podkarpackie
opolskie
łódzkie
śląskie
podlaskie
wielkopolskie
warmińsko-mazurskie
świętokrzyskie
pomorskie
małopolskie
lubuskie
lubelskie
dolnośląskie

Od ponad stu lat organizacja angażuje się w działania na rzecz potrzebujących, budując swoją historię na wartościach humanitaryzmu i solidarności. To opowieść o pracy ludzi, którzy przez dekady niesienia pomocy kształtowali podejście do wsparcia, tworząc sieć wsparcia i pomocy dla tych, którzy znaleźli się w trudnej sytuacji.

1859 - 1910

1911–1918

1919 - 1929

1930 - 1938

1939–1945

1945-1989

1990 - 2000

2001 - 2025

1859 - 1910

Henry Dunant

Założycielem i twórcą ruchu Czerwonego Krzyża jest Henry Dunant (1828-1910), kupiec szwajcarski z Genewy, pierwszy laureat pokojowej Nagrody Nobla (1901). 

 W 1859 r., w drodze na spotkanie z cesarzem, przejeżdża koło włoskiego miasteczka Solferino, gdzie dogorywa najkrwawsza w ówczesnej Europie (obok bitwy pod Waterloo) – bitwa pod Solferino, stoczona między armią austriacką a sprzymierzonymi siłami francusko-włoskimi. Liczba ofiar przekracza 40 000. Obok ciał zabitych, których nikt nie zbiera z pola walki, umierają w męczarniach tysiące rannych żołnierzy. Niewielkie i źle zorganizowane wojskowe służby medyczne są bezradne wobec ogromu nieszczęścia.

 Dunant, choć nie ma żadnego przygotowania medycznego, stara się pomóc rannym i umierającym. Przerażające doświadczenia nie dają mu spokoju i po dwóch latach pisze książkę „Wspomnienie Solferino”, gdzie proponuje powołanie we wszystkich krajach stowarzyszeń pomocy, których przeszkoleni wolontariusze mogliby nieść ratunek rannym na polu walki. Aby wolontariusze byli bezpieczni, muszą się wyróżniać przy pomocy znaku, powszechnie uznawanego przez wszystkie strony konfliktu i dającego status pełnej neutralności. Tak rodzi się idea Czerwonego Krzyża.

Wszyscy mogą w ten czy inny sposób, każdy w swej dziedzinie i w miarę swych sił, przyczynić się w jakimś stopniu do […] szlachetnego dzieła.

1862

Wspomnienie Solferino

W 1862 roku Dunant opublikował książkę pt. Wspomnienie Solferino. W swoim dziele zaproponował utworzenie w każdym kraju stowarzyszeń pomocy, które mogłyby działać podczas konfliktów zbrojnych. Aby wolontariusze mogli bezpiecznie pracować, postulował przyjęcie neutralnego symbolu ochronnego – czerwonego krzyża na białym tle, odwrotności flagi Szwajcarii.

1863

Komitet Pięciu i narodziny Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża

17 lutego 1863 roku powołano tzw. Komitet Pięciu, który miał na celu rozwój idei Dunanta. Jesienią tego samego roku odbyła się konferencja międzynarodowa, podczas której ustalono zasady działania przyszłych organizacji humanitarnych. Podjęto decyzję o ustanowieniu czerwonego krzyża jako uniwersalnego znaku ochronnego.

1864

I Konwencja Genewska

W sierpniu 1864 roku, dzięki wsparciu rządu szwajcarskiego, zwołano konferencję dyplomatyczną. 22 sierpnia uchwalono I Konwencję Genewską, która stała się podstawą międzynarodowego prawa humanitarnego. Dokument ten zobowiązywał państwa do ochrony rannych żołnierzy oraz personelu medycznego podczas konfliktów zbrojnych.

Na podstawie tej Konwencji ranni żołnierze i personel sanitarny stron walczących uznani zostali za osoby neutralne, pozostające pod ochroną prawa. Znakiem tej ochrony stało się godło Czerwonego Krzyża na białym polu będące odwróconym godłem państwowym Szwajcarii – dla uczczenia Henryka Dunanta i pozostałych inicjatorów Konwencji Genewskiej.

1901

Nagroda Nobla dla Henry’ego Dunanta

Henry Dunant, uznawany za założyciela Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża, został w 1901 roku pierwszym laureatem Pokojowej Nagrody Nobla. Jego działania na rzecz humanitaryzmu zapoczątkowały międzynarodowy ruch pomocy dla ofiar wojen.

Ogłoszenie, że założyciel Czerwonego Krzyża został wybrany laureatem Pokojowej Nagrody, spotkało się z mieszanymi reakcjami. Dunant otrzymał nagrodę za złagodzenie cierpienia rannych żołnierzy, a nie za organizowanie kongresów pokojowych lub redukcję sił stojących, jak przewidziano w testamencie Alfreda Nobla. Komitet Nobla wybrał szeroką interpretację przepisu, zgodnie z którym laureat powinien „rozwijać braterstwa między narodami”. Krytycy nagrody utrzymywali, że humanizacja wojny czyni ją mniej destrukcyjną w świadomości większości ludzi.

H. Dunant fot. z okresu odbierania nagrody Nobla (1901)

1911–1918

Organizacje pomocowe w zaborze rosyjskim i austriackim (1911 - 1914)

Na początku XX wieku, w okresie poprzedzającym powstanie Polskiego Czerwonego Krzyża (PCK), w Polsce pod zaborami działały liczne organizacje pomocowe o charakterze humanitarnym i patriotycznym. W zaborze rosyjskim organizacje takie jak Rewolucyjne Towarzystwo Czerwonego Krzyża Pomocy Więźniom Politycznym oraz Towarzystwo Czerwonego Krzyża przy partii „Proletariat” zajmowały się wsparciem więźni politycznych, zesłańców i ofiar represji carskich. Pomimo ograniczeń, jakie narzucał zaborca, działania te były wyrazem solidarności społecznej oraz patriotycznego oporu wobec rusyfikacji.

W Galicji, znajdującej się pod zaborem austriackim, warunki były bardziej sprzyjające dla rozwoju inicjatyw pomocowych. W 1891 roku powstało Krajowe Stowarzyszenie Dam Patriotycznej Pomocy Czerwonego Krzyża, które z czasem przekształciło się w zjednoczone Krajowe Stowarzyszenie Mężczyzn i Dam Czerwonego Krzyża w Galicji z siedzibą we Lwowie. Prezesem tej organizacji był Paweł Sapieha, brat kardynała Adama Sapiehy. Organizacja skupiała się na prowadzeniu kursów sanitarnych, pomocy medycznej i wsparciu materialnym dla potrzebujących.

1912

Samarytanin Polski

Inną ważną organizacją działającą w Galicji był Samarytanin Polski. Organizacja powstała w 1912 roku z inicjatywy profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego Bolesława Wicherkiewicza z zawodu lekarza okulisty. Organizacja posiadała statut nadany przez władze austriackie, a także kilka oddziałów w Krakowie, Lwowie, Wiedniu, Pradze, Baden w Szwajcarii.

Samarytanin Polski to stowarzyszenie, które w prostej linii było prekursorem Polskiego Czerwonego Krzyża (posiadało statut, miało utworzone oddziały, członkowie płacili składkę, członkowie mieli obowiązek społecznej pracy w zakresie prowadzenia kursów sanitarnych, posiadało własne godło – niebieski krzyż na białym polu). Stowarzyszenie starało się przygotować kadry sanitarne i medyczne do przyszłej wojny. W samym Krakowie przeszkolono ponad 1000 osób. Członkowie Samarytanina Polskiego opiekowali się drużynami strzeleckimi a następnie Legionami Piłsudskiego.

Polacy, spodziewając się wybuchu wojny, organizowali kursy i szkolenia sanitarno-medyczne, licząc się z koniecznością ratowania rannych i chorych.

1914–1918

I Wojna Światowa - Polski Komitet Pomocy Sanitarnej

W Warszawie po wybuchu wojny, za zgodą Rosyjskiego Czerwonego Krzyża powołano Polski Komitet Pomocy Sanitarnej. Funkcjonowanie Komitetu wspierane było przez Rosję zarówno pod względem finansowym jak i organizacyjnym. Nie zmienia to faktu, że PKPS nieustannie czynił starania, aby uzyskać odrębność i niezależność, tak pod względem działań jak i symboli. Część pieniędzy na działalność pochodziła bowiem od patriotycznej części społeczeństwa.

W czasie I wojny, na terenie Warszawy i Królestwa Polskiego, PKPS prowadził szpitale, punkty odżywcze i opatrunkowe, organizował pociągi sanitarne, przytułki dla rannych, a z czasem także powołał Biuro Informacji o rannych. W miarę przesuwania się frontu wojennego, po zajęciu Warszawy przez Niemców, na pewien okres PKPS przeniósł się do Moskwy. Stąd prowadził działalność także na rzecz wysiedleńców, organizował ruchome kuchnie, leczył, szkolił sanitarnie. W związku z przedłużającą się wojną wyczerpywały się zasoby finansowe i materialne, zmniejszono, a z czasem wstrzymano dotacje z Rosji. PKPS zmuszony był ograniczać działalność, likwidować placówki, aż do roku 1918. Po rewolucji październikowej zaczęła się likwidacja organizacji polskich na terenie Rosji. Wtedy, część działaczy, która pozostała w Warszawie po przeniesieniu siedziby PKPS do Moskwy, podjęła na nowo działalność w Warszawie. Na czele PKPS w Warszawie stanął Książe Z. Lubomirski. Warszawski PKPS prowadził w czasie wojny głównie szpitale na terenie miasta.

1914-1918

I Wojna Światowa - Inne organizacje

Organizacje czerwonokrzyskie działające na terenie Galicji przystąpiły do niesienia pomocy żołnierzom i rannym natychmiast po wybuchu wojny. Samarytanin Polski już 22 sierpnia 1914 roku podjął uchwałę o objęciu pomocą sanitarno-medyczną Legionów Polskich. Opieka Samarytanina nad Legionami prowadzona była we współpracy z Komitetem Lekarskim w Krakowie oraz Strzeleckim Czerwonym Krzyżem i trwała do czasu zorganizowania przez Legiony własnych służb sanitarno-medycznych.

Samarytanin Polski w czasie wojny prowadził własne szpitale, gromadził środki finansowe, materiały opatrunkowe, szkolił sanitarnie, tworzył lazarety dla rannych głównie w prywatnych domach, potem także schroniska dla niezdolnych do dalszej służby legionistów. W okresie późniejszym organizował pomoc dla ludności cywilnej.

Podobną działalność na bardzo szeroką skale prowadziło Krajowe Stowarzyszenie Mężczyzn i Dam Czerwonego Krzyża w Galicji. Jego Prezesem był Książe Paweł Sapieha.

1914-1918

I Wojna Światowa - zabór niemiecki

Pod zaborem niemieckim powstawanie organizacji czerwonokrzyskich było bardzo utrudnione. Poznańscy Lekarze potajemnie prowadzili kursy sanitarne i szkolenia. Niestety działaczom nie udało się uzyskać zgody podobnie jak w Warszawie i w Galicji do utworzenia czerwonokrzyskiej organizacji polskiej pod patronatem Niemieckiego Czerwonego Krzyża. Społeczeństwo polskie jednak od momentu wybuchu wojny przystąpiło do niesienia pomocy.

Organizowano kuchnie ruchome na stacjach kolejowych, niesiono pomoc sanitarną. W 1915 roku za zgodą władz pruskich utworzono Poznański Komitet Ratunkowy, potem na zajętych przez Niemców ziemiach Królestwa utworzono za zgodą władz Radę Główną Opiekuńczą do opieki nad poszkodowaną w czasie wojny ludnością. Rada pozyskiwała środki na działania dzięki ogromnej ofiarności Wielkopolan, ale także z zagranicy.

1919 - 1929

Konsolidacja i powstanie Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża

Po zakończeniu wojny i odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 roku sytuacja społeczna wymagała zjednoczenia działań rozproszonych organizacji pomocowych. Skala zniszczeń wojennych była ogromna – brakowało żywności, środków medycznych, a choroby zakaźne stanowiły poważne zagrożenie.

W grudniu 1918 roku Paweł Sapieha, prezes Krajowego Stowarzyszenia Czerwonego Krzyża, wystąpił do Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża z prośbą o uznanie tej organizacji za narodową organizację czerwonokrzyską. Jednak brak jednolitej organizacji w Polsce oraz trudna sytuacja polityczna utrudniały uzyskanie międzynarodowego uznania.

18 stycznia 1919 roku, z inicjatywy Stowarzyszenia Samarytanin Polski, w warszawskim ratuszu zorganizowano naradę wszystkich organizacji humanitarnych i przedstawicieli wojska. Podczas tego spotkania pod patronatem Heleny Paderewskiej powołano Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża (PTCK). Wybrano 30-osobowy Tymczasowy Komitet, a pierwszym prezesem został Paweł Sapieha. Powstanie PTCK umożliwiło koordynację działań pomocowych i uzyskanie międzynarodowego uznania.

1919 - 1921

Rozwój organizacyjny i uznanie międzynarodowe

Po zatwierdzeniu przez rząd statutu Polskiego Towarzystwa Czerwonego Krzyża na zebraniu konstytucyjnym 27 kwietnia 1919 wybrano Zarząd Główny. Prezesem został Paweł Sapieha, a po jego rezygnacji Helena Paderewska. W Statucie zapisano utworzenie pierwszych oddziałów terenowych PTCK na Galicję, Wielkie Księstwo Poznańskie i Śląsk.

Międzynarodowy Komitet Czerwonego Krzyża 24 lipca 1919 r. zarejestrował i uznał Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża za jedyną organizację czerwonokrzyską działającą na całym terytorium państwa polskiego. 16 września 1919 roku PTCK zostało przyjęte do Ligi Towarzystw Czerwonego Krzyża (dzisiejszej Federacji).

Integracja organizacji czerwonokrzyskich usprawniła działania humanitarne i zjednoczyła Polaków wokół idei pomocy potrzebującym.

1920

Wojna polsko-bolszewicka

PTCK odegrało kluczową rolę podczas wojny polsko-bolszewickiej, organizując szpitale, szkoląc pielęgniarki i sanitariuszki, a także wspierając żołnierzy poprzez organizację punktów sanitarno-żywnościowych. Wspólnie z MKCK apelowano do innych narodowych stowarzyszeń o pomoc, co pozwoliło na zgromadzenie niezbędnych zapasów medycznych i żywnościowych. Organizacja mobilizowała społeczeństwo do niesienia pomocy ofiarom wojny, zarówno żołnierzom, jak i ludności cywilnej.

1921–1922

Kryzys powojenny

Po zakończeniu powstań oraz wojny polsko-bolszewickiej zaczął się dla PTCK jeden z najtrudniejszych okresów w działalności. Poza ogromnym wyniszczeniem kraju i ludności wskutek działań wojennych i powstań trzeba było zmierzyć się z brakiem żywności, nędzą, głodem, brudem, katastrofalną sytuacją zdrowotną, szerzącymi się chorobami zakaźnymi takimi jak tyfus plamisty i cholera. Zmniejszała się pomoc ze strony MKCK, ofiarność społeczeństwa również zaczęła maleć. Entuzjazm towarzyszący odzyskaniu niepodległości zaczął gasnąć.

Trudności pojawiły się także w samych strukturach PTCK i związane były z podaniem się do dymisji całej naczelnej władzy z Heleną Paderewską na czele. Władzę w Towarzystwie powierzono wtedy gen. Józefowi Hallerowi. Wybranie na prezesa gen. Hallera jako autorytetu moralnego miało na celu uratowanie organizacji przed utratą jego roli i pozycji w życiu społecznym oraz spadkiem zainteresowania ze strony społeczeństwa.

1923–1926

Początki Ruchu Młodzieżowego

Lata 1919-1922 to okres sukcesów, chwały i bohaterstwa w działalności PTCK, po roku 1922 zaczął się trudny czas odchodzenia członków z organizacji, braku środków w budżecie. Prezes gen. Haller starał się ożywiać i mobilizować do działania wszystkie oddziały terenowe wizytując je osobiście. W tym okresie Czerwony Krzyż prowadził szpitale, sanatoria, bursy i schroniska dla dzieci, poradnie przewciwgruźlicze, stacje sanitarno-odżywcze, opiekował się bezdomnymi.

Do sukcesów należy zaliczyć uruchomienie pierwszej szkoły pielęgniarstwa w Poznaniu oraz powołanie kół młodzieży i początek ruchu młodzieżowego. Organizowanie kół młodzieży było sposobem na zaangażowanie zdemobilizowanej młodzieży po zakończeniu działań wojennych, jak również metodą wykorzystania ich entuzjazmu i energii do dalszej działalności patriotycznej i humanitarnej. Koła młodzieży czerwonokrzyskiej zaczęły spontanicznie powstawać w dużych i małych miastach. W roku 1922 było 399 kół, a w 1926 było ich już 550.

1927–1929

Zmiana nazwy i dalszy rozwój

Na mocy rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 września 1927 roku zmieniono nazwę z Polskie Towarzystwo Czerwonego Krzyża na Polski Czerwony Krzyż. Zgodnie z treścią art. 1 tego Rozporządzenia PCK pozostawał pod protektoratem Prezydenta Rzeczpospolitej Polskiej. W roku 1936 PCK otrzymał przywilej stowarzyszenia wyższej użyteczności publicznej. Zmiany te i uznanie PCK przez polskie władze cywilne i wojskowe sprzyjało rozwojowi organizacji. Władze pomne na zasługi organizacji w trudnych czasach wojny, niesienie pomocy i budowanie zrębów niepodległościowej Polski, wspierały dążenia PCK do rozwoju, zapewniając możliwość uzyskiwania środków finansowych.

Wyznaczono nowe zadania, m.in współpracę z władzami w zakresie poprawy zdrowotności społeczeństwa oraz przygotowanie na czas wojny. W związku z ogromnym zapotrzebowaniem na pielęgniarki, 1 kwietnia 1929 roku powołano Korpus Sióstr PCK, który w momencie założenia liczył 410 osób zatrudnionych w formacjach wojskowych i wynagradzanych przez Ministerstwo Spraw Wojskowych. Prowadzono liczne kursy i szkolenia specjalistyczne przygotowujące zaplecze pielęgniarskie dla wojskowych placówek. Przewodniczącą Korpusu od początku była jego inicjatorka hr. Maria Tarnowska. PCK uruchamiał kolejne szkoły pielęgniarstwa. Pierwsza powstała jeszcze w 1921 w Poznaniu, ale już w 1927 roku otwarto kolejną w Katowicach, a w 1929 roku powstała trzecia szkoła w Warszawie. Absolwentki były przyjmowane w poczet sióstr pogotowia sanitarnego i otrzymywały kartę ewidencyjna i kartę mobilizacyjną.

1930 - 1938

Międzywojenna działalność Polskiego Czerwonego Krzyża
1930–1935 - Rozwój struktur

Po zmianie nazwy na Polski Czerwony Krzyż w 1927 roku organizacja kontynuowała dynamiczny rozwój. PCK zajmował się szeroką działalnością opiekuńczą, sanitarną i edukacyjną, wspierając biedne społeczności, osoby niepełnosprawne oraz dzieci. W latach 30. rozwijano liczbę placówek zdrowotnych i opiekuńczych, m.in. szpitali, przychodni, burs oraz schronisk dla inwalidów. Duży nacisk położono na walkę z gruźlicą i innymi chorobami zakaźnymi, co wpisywało się w potrzeby II Rzeczypospolitej.

W tym okresie znacząco rozwinęło się szkolnictwo pielęgniarskie PCK. Otwierano nowe szkoły pielęgniarskie, co pozwoliło na lepsze przygotowanie kadry medycznej. Działania edukacyjne rozszerzono na kursy pierwszej pomocy, w których wzięło udział tysiące ochotników, zarówno dorosłych, jak i młodzieży.

Każdy ochotnik PCK jest gotów do poświęcenia swojego czasu i energii dla dobra społeczeństwa – hasło promujące działalność PCK w latach 30.

Obchody Tygodnia Polskiego Czerwonego Krzyża w Krakowie, Data wydarzenia: 1932-05

1936–1938

Przygotowanie na czas wojny

Od 1936 roku PCK zaczął intensywnie przygotowywać się do ewentualnego konfliktu zbrojnego. Organizacja współpracowała z Ministerstwem Spraw Wojskowych, szkoląc personel medyczny oraz prowadziąc kursy obrony przeciwlotniczej i przeciwgazowej. W ramach tej działalności przeszkolono setki tysięcy obywateli.

Rozwijano także infrastrukturę sanitarną. PCK zakupił pojazdy sanitarne oraz wyposażył specjalistyczne punkty medyczne. Zorganizowano Centralny Instytut Przetaczania Krwi, co pozwoliło na budowę zaplecza krwiodawstwa w Polsce. Był to ważny krok w zabezpieczeniu zdrowotnym kraju przed nadchodzącymi zagrożeniami.

Wzrosła liczba kół młodzieży PCK, które odgrywały kluczową rolę w promowaniu idei humanitarnych oraz udzielaniu pierwszej pomocy. W 1938 roku liczba tych kół przekroczyła 7 000, co uczyniło ruch młodzieżowy jednym z największych w Polsce.

Wyjazd kolumny sanitarnej krakowskiego oddziału PCK do Szczucina na tereny objęte powodzią. Samochody stojące przed Kamienicą Bonerowską w oczekiwaniu na wyjazd. Widoczne reklamy, w głębi kościół Mariacki. Data wydarzenia: 1934-07.

Lata 30te

Główne osiągnięcia lat 30.

Lata 1930–1938 były czasem intensywnego rozwoju Polskiego Czerwonego Krzyża. Organizacja przygotowywała kraj do nadchodzących wyzwań, koncentrując się na edukacji, pomocy zdrowotnej oraz rozwoju infrastruktury medycznej. Dzięki temu PCK stał się kluczowym elementem systemu pomocy humanitarnej w Polsce, ciesząc się powszechnym uznaniem i wsparciem społeczeństwa.

Utworzenie szkół pielęgniarskich w Warszawie, Poznaniu i Katowicach.
Rozwój Korpusu Sóstr PCK, liczącego ponad 400 wykwalifikowanych pielęgniarek.
Organizacja systemu honorowego krwiodawstwa.
Aktywna walka z chorobami zakaźnymi oraz dożywianie dzieci z biednych rodzin.
Budowa zaangażowania społecznego w obszarze zdrowia publicznego i pomocy humanitarnej.

Sanatorium Polskiego Czerwonego Krzyża w Zakopanem, 1929 r.

1939–1945

Początek wojny i mobilizacja PCK

Z chwilą wybuchu II wojny światowej Polski Czerwony Krzyż (PCK) natychmiast przystąpił do działań pomocowych. Organizacja oddała do dyspozycji wojska wszystkie swoje szpitale, sanatoria i zakłady lecznicze. Personel, pielęgniarki i sanitariuszki wyposażone w karty mobilizacyjne zgłosiły się do pomocy wojsku. W miastach i wsiach organizowano punkty sanitarne, schroniska oraz szpitale polowe, a także punkty żywieniowe dla uchodźców i cywilów dotkniętych działaniami wojennymi.

W Warszawie działało 82 punkty sanitarno-medyczne obsługiwane przez 161 sekcji ratowniczych, które dysponowały 24 samochodami sanitarnymi. W oblężonym mieście PCK opiekował się rannymi w 37 szpitalach oraz organizował akcje oddawania krwi. Biuro Informacyjne PCK rejestrowało osoby poszkodowane i prowadziło działania poszukiwawcze.

Wytwórnia Materiałów Opatrunkowych Polskiego Czerwonego Krzyża w Warszawie. Produkcja materiałów opatrunkowych dla wojska.

1940–1942

Trudności pod okupacją

Po kapitulacji Polski PCK znalazł się pod nadzorem niemieckich władz okupacyjnych. Pomimo restrykcji organizacja kontynuowała swoją działalność, skupiając się na pomocy ludności cywilnej, rannym żołnierzom i jeńcom wojennym. Niemcy ograniczyli działalność terenowych struktur PCK, konfiskując majątek i zapasy organizacji.

W Generalnym Gubernatorstwie, gdzie Niemcy dopuszczali działalność PCK, organizacja prowadziła opiekę nad chorymi, jeńcami oraz osobami poszkodowanymi. Organizowano punkty sanitarne, schroniska dla dzieci oraz miejsca dożywiania ludności cywilnej.

Władze niemieckie wprowadzały kolejne ograniczenia w działalności PCK, wymagając m.in. rozwiązania struktur terenowych i poddania organizacji kontroli. Zarząd Główny PCK stanowczo sprzeciwił się tym żądaniom, apelując do Międzynarodowego Komitetu Czerwonego Krzyża (MKCK). Dzięki tym działaniom Niemcy wycofali część rozporządzeń.

Jednym z najtrudniejszych wyzwań dla PCK było prowadzenie Biura Informacyjnego. Zbierano informacje o ofiarach wojny, jeńcach oraz osobach zaginionych. Biuro rejestrowało tysiące nazwisk i starało się odpowiadać na zapytania rodzin.

1943

Sprawa katyńska

PCK odegrał kluczową rolę w sprawie ekshumacji ofiar zbrodni katyńskiej. Po odkryciu masowych grobów polskich oficerów w Katyniu Niemcy zażądali od PCK wysłania delegacji technicznej. Organizacja, mimo politycznych nacisków, podjęła działania, mając na uwadze neutralność i międzynarodowe standardy. Komisja techniczna PCK dokonała ekshumacji i identyfikacji zwłok, sporządzając raport dla MKCK. Dokumentacja ta była bezcenna dla rodzin ofiar oraz dla późniejszych badań historycznych.

1944

Powstanie warszawskie

Podczas powstania warszawskiego PCK odegrał niezwykle ważną rolę. Organizowano punkty opatrunkowe i szpitale polowe, a także ewakuację rannych. Personel PCK, często z narażeniem życia, niósł pomoc powstańcom i cywilom w oblężonym mieście. Niemcy wielokrotnie łamali zasady konwencji genewskich, bombardując szpitale oznaczone czerwonym krzyżem i mordując personel oraz pacjentów.

PCK wspierał również mieszkańców Warszawy po upadku powstania. Organizacja uczestniczyła w ewakuacji ludności cywilnej oraz rannych do obozu w Pruszkowie (Dulag 121). Dzięki pomocy MKCK docierały transporty z żywnością i lekarstwami.

1945

Koniec wojny i nowe wyzwania

Pod koniec wojny PCK koncentrował się na pomocy osobom wyzwolonym z obozów koncentracyjnych, jeńcom wojennym oraz powracającym z przymusowych prac w III Rzeszy. Organizacja brała udział w akcjach ratunkowych, dostarczała pomoc humanitarną i rejestrowała poszkodowanych. Wielu pracowników PCK zginęło, a wielu innych było represjonowanych zarówno przez Niemców, jak i Sowietów.

Podsumowanie okresu drugiej Wojny Światowej

W latach 1939–1945 PCK działał w ekstremalnie trudnych warunkach wojennych, niosąc pomoc zarówno żołnierzom, jak i ludności cywilnej. Organizacja wykazała się ogromnym poświęceniem, neutralnością i skutecznością w niesieniu pomocy w czasie jednej z największych katastrof humanitarnych XX wieku.

„Święto poległych” w dniu 1.11.1945 r. Koło Młodzieży PCK przy szkole pow. nr 1 w Krakowie.

1945-1989

Odbudowa działalności po wojnie

Po zakończeniu II wojny światowej Polski Czerwony Krzyż (PCK) stanął przed ogromnym wyzwaniem odbudowy kraju i niesienia pomocy milionom osób poszkodowanych w wyniku wojny. Priorytetami były:

organizacja pomocy dla oswobodzonych z obozów koncentracyjnych oraz oflagów i stalagów,
pomoc repatriantom z ZSRR i Europy Zachodniej,
prowadzenie szpitali, przychodni, punktów odżywczych i sanitarno-opiekuńczych.

W latach 1945–1946 PCK otworzył 316 przychodni, 30 szpitali i 5 sanatoriów. Szczególnie ważna była opieka nad dziećmi – PCK przyjmował transporty dzieci z Niemiec, prowadził sierocińce oraz zajmował się rewindykacją dzieci polskich poddanych germanizacji. Biuro Informacji i Poszukiwań PCK odegrało kluczową rolę w lokalizowaniu zaginionych osób oraz prowadzeniu ekshumacji i dokumentacji wojennych zbrodni.

Powitanie Dzieci wywiezionych do Niemiec na dworcu w Katowicach w 1946 roku.

1947 - 1951

Narastająca kontrola państwa nad PCK

Po 1947 roku działalność PCK zaczęła podlegać rosnącej kontroli władz komunistycznych. W 1948 roku państwo przejęło szkoły pielęgniarstwa, a w 1951 roku odebrano PCK stacje pogotowia ratunkowego, stacje krwiodawstwa oraz liczne placówki sanitarno-opiekuńcze. Majątek organizacji został scentralizowany, a samodzielność PCK znacznie ograniczona.

Mimo tego PCK kontynuował działalność humanitarną, organizując kursy szkoleniowe, wspierając ludność podczas klęsk żywiołowych oraz prowadzenie Biura Informacji i Poszukiwań.

Przejęcie Sanatorium PCK w Rabce Ministerstwu Zdrowia 7 grudnia 1949.

1951-1960

PCK w nowej rzeczywistości politycznej

Na I Krajowym Zjeździe Delegatów PCK w 1951 roku dokonano zmian personalnych władz organizacji, zastępując działaczy z okresu przedwojennego i wojennego osobami bliskimi władzom PRL. PCK zostało przekształcone w organizację masową, wspieraną finansowo przez budżet państwa.

W latach 50. wprowadzono nowe programy edukacyjne, m.in. szkolenia w zakresie pierwszej pomocy, oświaty zdrowotnej oraz honorowego krwiodawstwa. PCK organizował drużyny sanitarne i punkty opieki zdrowotnej, szczególnie na terenach wiejskich. Pod koniec dekady funkcjonowało ponad 4000 drużyn sanitarnych oraz 16 tys. przeszkolonych pielęgniarek.

ćwiczenia drużyny motorowej przy Zakładach Cynkowych „Silesia”

1961-1970

Utrwalenie roli PCK w systemie PRL

W 1964 roku uchwalono ustawę o PCK, która określała podstawy prawne funkcjonowania organizacji. PCK otrzymał prawo do prowadzenia Biura Informacji i Poszukiwań, organizowania kursów pierwszej pomocy oraz promowania honorowego krwiodawstwa.

Działalność organizacji skoncentrowała się na masowych akcjach edukacyjnych, m.in. konkursach higieny, szczepieniach ochronnych oraz walki z chorobami zakaźnymi. Wprowadzono program „Wiewiórka”, którego celem było kształtowanie nawyków higieny jamy ustnej u dzieci. Pod koniec lat 60. liczba członków PCK sięgnęła 4 milionów.

Plakat „Klub Wiewiórka przy szkolnym kole PCK”

1971 - 1980

Rozwój struktur i nowe wyzwania

Reforma administracyjna kraju z 1975 roku spowodowała reorganizację struktur PCK. Powstały zarządy wojewódzkie, co ułatwiło koordynację działań. Rozszerzono zakres usług opiekuńczych poprzez zwiększenie liczby punktów opieki oraz zatrudnienia sóstr pogotowia.

W latach 70. intensywnie rozwijano edukację zdrowotną i sanitarną. Organizowano wystawy, konkursy czystości, turnieje wiedzy zdrowotnej oraz olimpiady pierwszej pomocy. PCK uczestniczył w międzynarodowych akcjach pomocy humanitarnej, wspierając kraje dotknięte klęskami żywiołowymi.

Druga Regionalna Konferencja Młodzieży PCK w Jadwisinie k. Warszawy, wrzesień 1976

1981 - 1989

Stan wojenny i działalność humanitarna

Po wprowadzeniu stanu wojennego w grudniu 1981 roku PCK natychmiast zaangażował się w pomoc internowanym oraz ich rodzinom. Organizacja przekazywała paczki z żywnością, odzieżą oraz środkami higieny. Przy współpracy z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża PCK koordynowało napływ darów z zagranicy, które trafiały do szpitali, szkół, domów dziecka i ośrodków pomocy społecznej.

W latach 80. PCK rozwijało nowe formy działalności, takie jak punkty wydawania żywności, stołówki i noclegownie. Szczególnie ważne były usługi opiekuńcze – w 1988 roku pod opieką PCK znajdowało się ponad 95 tysięcy osób. Ruch Honorowych Dawców Krwi dynamicznie się rozwijał, organizowano tygodnie i dni krwiodawstwa oraz zakładano kluby HDK.

Gdańsk – Pracownik PCK przy mikrofonie. Nadajnik krótkofalowy zainstalowany przez ICRC pomógł w koordynacji działań pomocowych w kraju łącząc Warszawę w 9 magazynami. Data: 01/1982.

1990 - 2000

Początki transformacji i nowe wyzwania

Wraz z przemianami ustrojowymi po 1989 roku, PCK znalazł się w nowej rzeczywistości politycznej i społeczno-ekonomicznej. Zmiany te wpłynęły na strukturę organizacyjną i sposób finansowania działań stowarzyszenia. Rok 1990 był ostatnim, w którym centralne dotacje pokrywały w całości wynagrodzenia pracowników PCK. Od 1991 roku organizacja musiała polegać na własnych dochodach i wsparciu samorządów oraz darczyńców.

Nowe wyzwania obejmowały dostosowanie się do zasad gospodarki rynkowej i konieczność intensyfikacji działań fundraisingowych. Oddziały wojewódzkie uzyskały większą autonomię, co wymagało decentralizacji decyzji merytorycznych i organizacyjnych. Ten proces okazał się trudny, ponieważ stowarzyszenie musiało dostosować się do szybko zmieniających się warunków społeczno-ekonomicznych.

Rok 1989, Myślec, XIII Ogólnopolski Rajd HDK, na zdjęciu namioty Klubu HDK PCK DOLMEL.

1995 - 1997

Nowe programy i wsparcie międzynarodowe

W połowie lat 90. PCK zintensyfikował działania na rzecz pomocy uchodźcom i osobom w trudnej sytuacji życiowej. Na mocy porozumienia z Ministerstwem Spraw Zagranicznych realizowano programy pomocy cudzoziemcom, w tym uchodźcom z Bliskiego Wschodu, Afryki oraz byłej Jugosławii. Ważnym elementem działalności była współpraca z Wysokim Komisarzem NZ ds. Uchodźców oraz stowarzyszeniami krajowymi Czerwonego Krzyża.

Dzięki wsparciu Międzynarodowego Ruchu Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca organizacja była w stanie wysłać ponad 200 transportów humanitarnych do krajów dotkniętych kryzysami, takich jak Rumunia, Albania, Iran, Peru czy Litwa. PCK aktywnie angażował się również w promocję zdrowia, prowadząc kampanie edukacyjne dotyczące walki z AIDS i chorobami zakaźnymi.

Organizowanie pomocy żywnościowej w siedzibie PCK Kraków.

1998 - 2000

Rozwój działalności edukacyjnej i ratowniczej

W końcówce dekady organizacja skupiła się na rozwoju grup ratownictwa specjalnego oraz promocji międzynarodowego prawa humanitarnego. Powstały centralne magazyny interwencyjne w Zgierzu, Słupsku, Katowicach i Wiązownej, co pozwoliło na szybsze reagowanie w sytuacjach kryzysowych. Utworzono także grupy ratownictwa specjalnego, które skupiały młodych członków PCK oraz profesjonalistów związanych z ratownictwem, takich jak strażacy czy lekarze.

PCK kontynuował organizację Warszawskiej Szkoły Letniej z zakresu międzynarodowego prawa humanitarnego oraz rozwijał konkursy na prace naukowe w tej dziedzinie. Promocja zdrowia obejmowała różnorodne działania edukacyjne, w tym kampanie społeczne, pogadanki i prelekcje. Szczególną uwagę poświęcono młodzieży, angażując ją w projekty związane z oświatą zdrowotną i pomocą humanitarną.

Okładka miesięcznika PCK – „Zdrowie”. 1994 r.

2001 - 2025

Rozwój działalności w odpowiedzi na współczesne wyzwania

W nowym tysiącleciu Polski Czerwony Krzyż zintensyfikował swoje działania na rzecz lokalnych społeczności i rozwoju programów humanitarnych. Szczególny nacisk położono na promocję honorowego krwiodawstwa, programy edukacyjne oraz pomoc ofiarom klęsk żywiołowych.

W 2001 roku PCK uruchomił szeroko zakrojony program edukacji zdrowotnej skierowany do młodzieży szkolnej. Programy takie jak „Szkoła pierwszej pomocy” oraz „Młodzi ratownicy” miały na celu rozwijanie umiejętności praktycznych oraz świadomość w zakresie udzielania pomocy przedmedycznej.

Jednocześnie, organizacja rozwijała współpracę z instytucjami międzynarodowymi, w tym z Międzynarodowym Komitetem Czerwonego Krzyża i Federacją Stowarzyszeń Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. W ramach współpracy PCK realizował pomoc dla uchodźców oraz wspierał poszkodowanych w globalnych kryzysach humanitarnych, takich jak tsunami w Azji Południowo-Wschodniej w 2004 roku.

2011 - 2020

Modernizacja struktury i odpowiedź na nowe wyzwania

W latach 2011–2020 PCK przeprowadził gruntowną modernizację swojej struktury organizacyjnej, dążąc do lepszej koordynacji działań na poziomie lokalnym i krajowym. Zdigitalizowano wiele procesów, w tym bazę danych dawców krwi oraz system zarządzania kryzysowego.

Podczas kryzysu migracyjnego w 2015 roku, PCK aktywnie zaangażował się w pomoc uchodźcom docierającym do Polski. Organizacja zapewniała schronienie, żywność, leki oraz wsparcie prawne. Równocześnie rozwijano programy integracyjne, ułatwiające uchodźcom adaptację do nowych warunków życia.

Rok 2020 przyniósł wybuch pandemii COVID-19, co stało się jednym z największych wyzwań dla organizacji w ostatnich dekadach. PCK odegrał kluczową rolę w organizacji pomocy dla szpitali, domów opieki i innych placówek medycznych. Wolontariusze dostarczali środki ochrony osobistej, jedzenie oraz wsparcie psychologiczne dla osób starszych i odizolowanych.

2021 - 2025

Wzmacnianie działań lokalnych i międzynarodowych

Ostatnie lata przyniosły dalszy rozwój programów edukacyjnych oraz rozbudowę działań lokalnych, takich jak szkolenia z pierwszej pomocy i organizacja pomocy dla ofiar katastrof. W 2022 roku PCK zaangażował się w pomoc uchodźcom z Ukrainy, dostarczając żywność, leki i materiały medyczne dla ofiar wojny.

Organizacja kontynuuje rozwój programów wsparcia dla młodzieży, w tym inicjatywy promujące zdrowy styl życia oraz aktywność obywatelską. Wzrosła liczba kół młodzieżowych oraz wolontariuszy, co przyczyniło się do zwiększenia zasięgu działań PCK w kraju.

Podsumowując,

lata 2001–2024 to okres intensywnego rozwoju, modernizacji i zaangażowania PCK w nowe wyzwania globalne i lokalne. Organizacja skutecznie łączy tradycję z nowoczesnymi technologiami i metodami działania, pozostając jednym z najważniejszych filarów humanitaryzmu w Polsce.

Zobacz również

Znak

Znak czerwonego krzyża, zwany również krzyżem genewskim, został utworzony podczas konferencji międzynarodowej w Genewie w 1863 roku jako symbol rozpoznawczy ochotników niosących pomoc rannym żołnierzom.

Strategia 2030

Obecna Strategia 2030 opiera się na 3 filarach działań: gotowości do działania w czasach kryzysu, działań na rzecz zdrowia i profilaktyki oraz aktywizacji społeczeństwa i niwelowanie nierówności społecznych

Strona główna